۵ راهکار برای ترکیب شکل‌ها و متن در یادگیری زیست‌شناسی
زیست‌شناسی درسی است که هم متن سنگینی دارد و هم پر از شکل‌ها و نمودارهای دقیق است. بسیاری از دانش‌آموزان هنگام مطالعه زیست فقط متن را می‌خوانند و شکل‌ها را نادیده می‌گیرند. بعضی‌ها هم برعکس، فقط شکل‌ها را نگاه می‌کنند و از متن غافل می‌شوند. هر دو گروه در امتحان و مخصوصاً کنکور با مشکل روبه‌رو می‌شوند، چون طراحان سؤالات زیست دقیقاً از ترکیب متن و شکل سؤال می‌سازند.
برای یادگیری عمیق و مفهومی زیست، باید متن و شکل را با هم مطالعه کنید. در این مقاله، با ۵ راهکار طلایی برای ترکیب شکل‌ها و متن در یادگیری زیست‌شناسی آشنا می‌شویم.
راهکار اول: مطالعه هم‌زمان متن و شکل
اشتباه رایج این است که دانش‌آموزان یک بار متن را کامل می‌خوانند و بعد سراغ شکل می‌روند. این روش باعث می‌شود ارتباط بین متن و شکل از دست برود.
روش درست:
وقتی به جمله‌ای می‌رسید که درباره یک ساختار توضیح می‌دهد، بلافاصله در شکل همان بخش را پیدا کنید.
مثلاً وقتی می‌خوانید «ریبوزوم‌ها محل ساخت پروتئین هستند»، سریع به تصویر سلول بروید و جای ریبوزوم را مشخص کنید.
یا وقتی در مورد جریان خون در قلب مطالعه می‌کنید، هم‌زمان مسیر را روی شکل قلب دنبال کنید.
مزیت:
این کار باعث می‌شود متن و تصویر در ذهن شما به هم گره بخورند و ماندگاری مطلب بیشتر شود.
راهکار دوم: بازطراحی شکل‌ها با کمک متن
یکی از بهترین روش‌ها برای یادگیری ترکیبی زیست این است که شکل‌ها را خودتان بازطراحی کنید.
چطور انجام دهیم؟
بعد از خواندن متن، شکل مربوطه را بدون نگاه کردن دوباره بکشید.
اجزای شکل را نام‌گذاری کنید و توضیحات متن را کنار آن بنویسید.
لازم نیست نقاشی شما حرفه‌ای باشد؛ حتی یک طراحی ساده هم کافی است.
مثال:
وقتی فصل فتوسنتز را می‌خوانید، مراحل واکنش نوری و چرخه کالوین را روی یک نمودار ساده بکشید و توضیحات کوتاه متن را کنار آن یادداشت کنید.مزیت:
این کار حافظه تصویری و کلامی شما را هم‌زمان فعال می‌کند و باعث می‌شود مطلب در ذهن‌تان ماندگار شود.
راهکار سوم: استفاده از جداول ترکیبی
گاهی اوقات شکل‌ها به تنهایی کافی نیستند و متن هم طولانی است. بهترین راه برای ترکیب این دو، کشیدن جدول‌های ترکیبی است.
روش اجرا:
ستون اول جدول: نام اجزا یا مراحل (از متن کتاب)
ستون دوم جدول: توضیحات مختصر (خلاصه متن)
ستون سوم جدول: تصویر یا علامت ساده (از شکل)
مثال:
در مبحث میتوز و میوز، می‌توانید یک جدول طراحی کنید که در ستون اول مراحل (پروفاز، متافاز، آنافاز و تلوفاز)، در ستون دوم توضیح کوتاه هر مرحله، و در ستون سوم یک شکل کوچک یا علامت قرار دهید.مزیت:
مرور چنین جدول‌هایی سریع و بسیار مؤثر است.
راهکار چهارم: فلش‌کارت‌های تصویری-متنی
فلش‌کارت یکی از ابزارهای محبوب برای مرور سریع است. اگر بخواهید متن و شکل را با هم ترکیب کنید، فلش‌کارت‌های تصویری-متنی بهترین گزینه هستند.
روش ساخت فلش‌کارت:
روی یک سمت کارت: تصویر یا شکل ساده (مثلاً تصویر سلول یا ساختار قلب).
روی سمت دیگر کارت: توضیح متنی یا نکته کلیدی مربوط به همان شکل.
مزیت:
این روش باعث می‌شود هنگام مرور، هم حافظه تصویری و هم حافظه متنی فعال شود. همچنین در زمان‌های کوتاه (مثلاً در مسیر رفت‌وآمد) می‌توانید از فلش‌کارت‌ها برای مرور سریع استفاده کنید.
راهکار پنجم: خلاصه‌نویسی ترکیبی با رنگ‌ها و علائم
برای اینکه متن و شکل بهتر در ذهن بمانند، باید هنگام خلاصه‌نویسی از رنگ‌ها و علائم کمک بگیرید.
چطور اجرا کنیم؟
از یک رنگ برای کلیدواژه‌های متن استفاده کنید.
از رنگ دیگر برای بخش‌های مرتبط در شکل‌ها.
فلش‌ها و علامت‌ها را بین متن و شکل بکشید تا ارتباط‌شان مشخص شود.
مثال:
در فصل دستگاه گوارش، می‌توانید با رنگ سبز کلمات مربوط به آنزیم‌ها را مشخص کنید و در شکل، جای همان آنزیم‌ها را با همان رنگ علامت بزنید.مزیت:
این روش باعث می‌شود هنگام مرور، سریعاً ارتباط متن و شکل را به یاد بیاورید.
جمع‌بندی
یادگیری زیست‌شناسی بدون توجه به شکل‌ها ناقص است، و مطالعه فقط شکل‌ها هم کافی نیست. بهترین روش، ترکیب متن و شکل با هم است. در این مقاله ۵ راهکار مهم برای این کار معرفی شد:
مطالعه هم‌زمان متن و شکل
بازطراحی شکل‌ها با کمک متن
استفاده از جداول ترکیبی
ساخت فلش‌کارت‌های تصویری-متنی
خلاصه‌نویسی ترکیبی با رنگ‌ها و علائم
اگر این روش‌ها را به کار بگیرید، متوجه می‌شوید که درک شما از زیست عمیق‌تر شده و در تست‌های مفهومی و ترکیبی کنکور عملکرد بهتری خواهید داشت.
پاسخ دهید