هر ساله خیل عظیمی از افراد در کنکور شرکت می کنند اما همه ی آنها موفق نمی شوند عوامل زیادی در موفقیت در کنکور موثر است مثلا سطح مطلوب علمی،عوامل فیزیکی و عوامل روانی که می توان اعتماد به نفس را در این دسته جای داد. اعتمادبه نفس یکی از عواملی است که خیلی از شرکت کنندگان به آن توجهی نمی کنند . عواملی چون خانواده ، رسانه، سطح علمی شرکت کنندگان ،تجربه های شکست و موفقیت قبلی و .... در اعتماد به نفس فرد دخیلند. 

1. مقدمه

        درگیری با حریفان و رقابت با رقیبان در کنکور تنها نیاز به وضعیت مطلوب علمی و تحصیلی ندارد بلکه لازم است تا داوطلب به لحاظ روانی دارای شرایط مساعد باشد به عبارت دیگر برای موفقیت در کنکور علاوه بر دستیابی به سطح مطلوب علمی، شناسایی عوامل روانشناختی تاثیر گذار بر رفتار نیز لازم است.

        یافته های پژوهشی نشان می دهند که باور انسان به ظرفیت ها و توانمندی های خود،عاملی تعیین کننده در بهداشت روانی و کامیابی در عرصه های گوناگون زندگی است.(آندرمن و مر ). [1] فرنچ و وارگو از اعتماد به نفس به عنوان یک سپر فرهنگی در مقابل اضطراب نام بردند .[1] در پژوهش های کرنیس ، براک نر و فرانکل هم بستگی دو سویه بین اعتماد به نفس و پنداشت فرد از توانایی های خود تایید شد به این صورت که که اگر اعتماد به نفس فرد کاهش یابد احساس ضعف و ناتوانی در فرد بوجود می آید و بالعکس اگر اعتماد به نفس در فرد افزایش یابد فرد احساس قوت و توانمندی می نماید .[1]

2. تعریف اعتماد به نفس

        اعتماد به نفس از دیدگاه دنیل گلمن : اعتماد به نفس یعنی اینکه انسان خودش را عمیقا ارزشمند و توانمند بداند. واژه اعتماد به نفس از نظر گالاهو ( اعتقاد و باور فرد در توانایی انجام کار مربوطه ) تعریف شده است .[2] پس میتوان گفت که اعتماد به نفس حالتی است که فرد به توانمندی خود باور و اعتماد داشته باشد .

3. بررسی رابطه اعتماد به نفس و کنکور

        موفقیت در کنکور های مختلف تنها نیاز به آمادگی از نظر علمی ندارد بلکه لازم است تا فرد از نظر روحی نیز در شرایط مساعد باشد . یکی از عوامل روحی که میتواند خیلی در نتیجه کنکور دارای نقش باشد اعتماد به نفس میباشد .در واقع اعتماد به نفس و نداشتن اضطراب و به معنای واقعی مدیریت روانی شرکت کنندگان در کنار سطح مطلوب علمی   می تواند موفقیت در کنکور را رقم بزند.

4. بررسی برخی عوامل موثر در اعتماد به نفس

عوامل بسیار زیادی در میزان اعتماد به نفس فرد دخیلند مثلا خانواده ، جامعه ، دوستان ، رسانه ، سطح علمی فرد ، موفقیت ها و شکست های گذشته وغیره.

الف. سطح علمی 

بندورا معتقد است که ورزشکاران نخبه نسبت به ورزشکاران غیر نخبه اعتماد به نفس بیشتری دارند .[2] این سخن بندورا را میتوان به شرکت کنندگان در آزمون تعمیم داد به این صورت شرکت کنندگانی که سطح علمی بالاتری دارند و بیشتر تلاش کرده اند اعتماد به نفس بیشتری دارند نسبت به افرادی که سطح علمی پایینی دارند  . پس یکی از عوامل ایجاد اعتماد به نفس در کنکور بالا بردن اطلاعات علمی مربوط به آن میباشد و به این صورت میتوان گفت که هم بستگی دوسویه میان اعتماد به نفس و سطح علمی فرد در جلسه کنکور وجود دارد.

ب. محیط اجتماعی ( خانواده ، دوستان ، رسانه و.........) شرکت کنندگان 

       اعتماد به نفس اکتسابی است که از بدو تولد در انسان پایه گذاری شده و با مرور زمان گسترده تر و عمیق تر می شود. اعتماد به نفس تحت تاثیر عوامل متعددی از جمله خانواده ، دوستان و....... قرار میگیرد که بعنوان نمونه تاثیر خانواده را بررسی میکنیم:

براساس اعلام روانشناسان روش های سخت گیرانه والدین منجر به کاهش اعتماد به نفس در فرزندان می شودچرا که دراینگونه خانواده ها حرف شنوی و تسلیم بودن امری مهم است و این امر کاهش اعتماد به نفس در فرزند را در پی خواهد داشت که در آینده مشکل ساز خواهد بود.

کوپر اسمیت هم بیان می کند کودکانی که اعتماد به نفس بیشتری دارند افرادی هستند که احساس ارزشمندی ، استقلال و خلاقیت کرده و به آسانی تحت تاثیر و نفوذ عوامل محیطی واقع نمی شوند که یکی ازمهم ترین ارکان ایجاد کننده ی این ویژگی ها در فرد همان محیط اجتماعی می باشد . [3]

ج. تجربه ی شکست و موفقیت 

        فردی را نظر بگیرید که یک یا دوبار در کنکور موفق نشده و رتبه دلخواهش را کسب نکرده است اگر این فرد بخواهد در کنکور شرکت کند یقینا آن سال  در جلسه امتحان اظطراب و ترسی فراتر از سالهای گذشته دارد.این موقعیت را  می توان تعمیم داد به شرطی سازی رفتار پاسخگر در انسان  به این صورت که موفق نشدن در کنکور محرک طبیعی یا محرک غیر شرطی که سبب بروز پاسخ طبیعی استرس و ناراحتی و عدم اعتماد به نفس میشود جلسه کنکور بعنوان یک محرک شرطی باعث بروز پاسخ شرطی ترس و اضطراب و کاهش اعتماد به نفس میشود .[4] به همین دلیل است که آمارها ثابت کرده اند کسانی که بیشتر از یک بار کنکور می دهند احتمال موفقیت کمتری در سالهای بعد دارند.

5. موقعیت

دراین قسمت چند موقعیت مطرح میشود که اکثر شرکت کنندگان با آن روبرو میشوند:

الف. بسیاری از داوطلبان کنکور به محظ برخورد با یک سوال دشوار مضطرب می شوند و حتما این اضطراب در بقیه  سوالات اثر گذار است که ممکن است سبب شکست داوطلب در آزمون شود اما اگر داوطلبی اعتماد به نفس کافی در جلسه کنکور داشته باشد می تواند خود را طوری سازماندهی کند و نظم دهد که عدم موفقیت در یک یا چند سوال دشوار نتواند اثر چندانی در بقیه سوالات آزمون داشته باشد.

ب. اگر داوطلبان با دیدن اوراق امتحانی دچار اضطراب میشوند و به قول معروف دست و پای خود را گم میکنند که در نتیجه ، این اضطراب  عملکرد آنان را تضعیف میکند پس داوطلبان میتوانند با شرکت در آزمونهای آزمایشی از میزان اضطراب خود بکاهند . شرکت در آزمون های آزمایشی علاوه بر اینکه از اضطراب فرد در آزمون اصلی میکاهد و وی میتواند در طی آن اعتماد به نفس را تمرین کند  همجنین فرد میتواند خود را از نظر علمی نیز محک بزند .[4]

ج. خیل عظیمی از مشاوران در زمینه کنکور اعلام کرده اند که بسیاری از مراجعان به ایشان این مشکل را دارند که آنها درآزمون های آزمایشی بصورت موفقیت آمیز عمل می کنند اما در آزمون اصلی شکست می خورند . یک مثال که گویای پاسخ به این سوال است:

مرحله ی اول : فرض کنید تخته ای به طول 5 متر و عرض 30 سانتی متر را روی زمین قرار داده اند . از شما میخواهند که از روی این تخته این مسافت 5 متری را بپیمایید . شما به شرط سلامت جسمانی قادر به انجام این کار خواهید بود.

مرحله ی دوم : حال فرض کنید این تخته ی 5 متری را در ارتفاع 100 متری از سطح زمین قرار می دهند حال از شما می خواهند که این مسافت 5 متری را بپیمایید شما بدون شک علی رغم داشتن سلامت جسمانی قادر به انجام این کار نخواهید بود . چرا ؟

به دلیل اینکه شما قبل از عبور از روی تخته در مرحله ی دوم ترس از افتادن و به معنای دیگر ترس از شکست را دارید و این افتادن را برای خود مجسم می کنید.

مرحله ی اول را می توان به آزمون های آزمایشی و مرحله ی دوم را به آزمون اصلی تعمیم داد.

6. نتیجه‌گیری

موفقیت در کنکور تحت تاثیر عوامل مختلفی است که برایند این عوامل در نهایت میزان موفقیت فرد را تعیین می کند . یکی از مهم ترین عوامل موثر در کنکور اعتماد به نفس فرد می باشد که اعتماد به نفس کافی در کنار سطح عالی علمی می تواند موفقیت در کنکور را رقم بزند اعتماد به نفس نیز همانند سطح علمی جنبه اکتسابی دارد و شرکت کنندگان در کنار اینکه خود را از نظر علمی غنی می کنند باید به سطح مطلوبی از اعتماد به نفس دست یابند.

منابع:

[1]. بیابانگرد،اسماعیل.رابطه ی میان عزت نفس و انگیزه ی پیشرفت ، پیشرفت تحصیلی در دانش آموزان سال سوم دبیرستانهای تهران .مطالعات روانشناختی دانشکده علوم تربیتی دانشگاه الزهرا.سال 1384

[2]. قربانعلی قاضیانی،فاطمه.طیبی،سیدمرتضی.حمایت طلب،رسول.رابطه ی اعتماد به نفس ورزشی و موفقیت در مسابقات وزنه برداری. پژوهشنامه علوم ورزشی . 1387

[3]. لواسانی، سید محمد رضا.آذربایجانی ، مسعود.الگوی اعتماد به نفس در اخلاق اسلامی . مطالعات اسلام و روانشناسی . 1391

[4]. سیف، علی اکبر. روانشناسی پرورشی نوین. ویراست هفتم . تهران 1397